Wateroverlast – vragen insprekers

De vragen in deze rubriek zijn gesteld door insprekers tijdens de commissievergadering Ruimte & Infrastructuur van 12 december 2017.

Vragen en antwoorden

Waarom wordt geen invulling gegeven aan de aanbeveling van Grontmij om een doelmatigheidstoets uit te voeren?
In 2015 is de rapportage ‘Resultaten maaiveldanalyse Wateroverlast Laren’ (pdf, 7Mb) opgesteld en aangeleverd door Grontmij. De ondertitel van het rapport is ‘Onderzoek maatregelen naar aanleiding van de wateroverlast op 28 juli 2014’

Een van de aanbevelingen in het rapport is: ‘Het terugdringen van de wateroverlast vergt een grote inspanning. Wij bevelen aan om een doelmatigheidstoets uit te voeren. Hiervoor moeten de kosten van de overlast en de kosten van de maatregelen in beeld worden gebracht.’ ?

Met andere woorden; staan de kosten wel in verhouding tot de baten. Gesteld wordt dat de kosten van de maatregelen die nodig zijn om wateroverlast door extreme buien te voorkomen in beeld gebracht moeten worden. Daarbij zal het vooral gaan om de maatregelen die in de rapportage onderzocht zijn, waarbij afkoppelen van daken de belangrijkste maatregel is. Die kosten moeten worden vergeleken met de kosten van de overlast door extreme buien die daarmee weggenomen wordt. Waarschijnlijk wordt daarbij vooral gedoeld op de kosten van de door wateroverlast veroorzaakte schade.

De gemeente is van mening dat in een doelmatigheidstoets meer dan alleen de kosten met elkaar vergeleken moeten worden. Elke bewoner van Laren moet zich in zijn of haar eigen huis veilig kunnen voelen, ook tijdens een storm. Maar daarnaast is de aanbeveling opgesteld vanuit het perspectief van het onderzoek naar maatregelen om wateroverlast door extreme buien te voorkomen, zie ook de subtitel van het rapport. Wat in de aanbeveling dan ook niet is meegenomen zijn de vermeden kosten die de gemeente aan het riool zou moeten besteden om aan de zorgplicht afvalwater te voldoen als dezelfde maatregelen niet zouden worden uitgevoerd. Afkoppelen is daarbij de meest doelmatige oplossing. Die doelmatigheidstoets is in het GRP 2018-2022 gedaan. Geconcludeerd is dat een decentraal hemelwatersysteem de meest doelmatige oplossing is om te voldoen aan de zorgplicht afvalwater en dat daarmee tegelijk schade wordt voorkomen door een extreme bui als in 2014.
De doelmatigheid is door de gemeente juridisch getoetst. Het is juist om die reden dat ook de rioolheffing gebruikt mag worden om het afkoppelen van woningen te betalen. Juist om hogere uitgaven aan het riool te voorkomen.
 
Zijn de maatregelen wel doelmatig? Want als we klaar zijn is er nog steeds kans op schade door een extreme bui. 
In 2015 is de rapportage ‘Resultaten maaiveldanalyse Wateroverlast Laren’ (pdf, 7Mb) opgesteld en aangeleverd door Grontmij. De ondertitel van het rapport is ‘Onderzoek maatregelen naar aanleiding van de wateroverlast op 28 juli 2014’. De maatregelen die onderzocht zijn worden in de rapportage getoetst op hun effect op een bui zoals die op 28 juli 2014’ in Laren is gevallen. In het Beleids- en actieplan voor wateroverlast in Laren’ (pdf, 3Mb) is als beleid vastgesteld dat de schade door extreme buien nooit meer mocht optreden. Daarbij is als referentie voor een extreme bui de bui van 28 juli 2014’ genomen.
Natuurlijk -en jammer genoeg- bestaat de kans dat het op een dag nog harder en intensiever zal regenen in Laren dan op die bewuste 28e juli. Dat is een boodschap die we nu als maatschappij accepteren. In de rapportage van Grontmij staat daarover: ‘Bij een T=100 bui met klimaatfactor van 25% is nog steeds op grote schaal sprake van wateroverlast’. Betekent dat dat de maatregelen niet doelmatig zijn?

De voorgeschreven maatregelen zullen er binnen een termijn van 5 jaar voor zorgen dat iedereen in Laren gebruik kan maken van het riool voor het lozen van afvalwater. De gemeente kan garanderen dat ook tijdens hevige buien dit afvalwater op een ordentelijke manier wordt verzameld en getransporteerd naar de waterzuivering. Tegelijkertijd zullen de maatregelen de schade door wateroverlast door extreme buien zoveel mogelijk voorkomen. Als maatgevend daarbij is voor de bui van 28 juli 2014 gekozen.
De maatregelen zullen in de daaropvolgende jaren worden uitgebreid. De gemeente zal doorgaan met het afkoppelen van verhard oppervlak en zal ook bewoners stimuleren om verhard oppervlak af te koppelen. Daarmee wordt de kans op schade door nog extremere buien ieder jaar minder. In 2050 wil Laren toekomstbestendig zijn en de effecten van klimaatverandering onder controle hebben.

Is het afkoppelen eigenlijk geen manier om achterstallig onderhoud aan het riool te verbloemen?
Deze vraag is gebaseerd op een rapport van de rekenkamer van Laren (pdf, 718 Kb). De rekenkamer van de gemeenteraad heeft in september 2013 een korte toets over de rioolsystemen van de BEL gemeenten gerapporteerd. Over het rioolsysteem van Laren wordt gesteld dat de omvang van achterstallig onderhoud niet is vast te stellen. En dat de komende jaren alle (zeer) oude buizen moeten worden vervangen.
 
Nu in 2018 weten we meer. Het riool van Laren is volledig geïnspecteerd. Het hele riool in Laren wordt systematisch met camera’s geïnspecteerd en gereinigd. De oudste inspectie dateert uit 2015. De laatste 5 jaar is 12,4 km geïnspecteerd. De komende jaren wordt weer 10 km geïnspecteerd. Reiniging en inspectie verlopen volgens plan en geplande streeffrequenties. De bij de inspecties aangetroffen schades in de riolering worden beoordeeld op mogelijke risico’s. Het resultaat van de risicoanalyse bepaalt de prioriteit van maatregelen, van plaatselijke reparaties tot rioolreconstructie. Het riool voldoet aan de alle gestelde kwaliteitseisen. Reiniging en inspectie verlopen volgens plan. Het onderhoud wordt door een specialistische aannemer uitgevoerd. Hiermee is de staat van het onderhoud van de riolering op orde.

De gemeente Laren bepaalt het moment van vervanging niet zozeer aan de hand van de theoretische levensduur, maar aan de werkelijke staat van het riool. Het criterium om te vervangen, is een zodanige schade aan het riool, dat een goede werking van het riool wordt bedreigd. Aan de hand van een analyse van de inspectiegegevens en op basis van een visuele detailbeoordeling door een deskundige, bekend met de lokale situatie, wordt bepaald welke maatregelen uitgevoerd moeten worden. Dat kan zijn vervangen, renoveren, repareren of vergroten. De gemeente Laren gaat uit van het principe ‘werk met werk maken’, bij de afweging om een riool te vervangen wordt daarom ook gekeken naar de relatie met wateroverlast, de kwaliteit van de weg, de openbare verlichting en het groen. Een rioolvervanging is altijd gekoppeld aan een wegreconstructie waarbij een straat geheel vernieuwd wordt. Als straten kwalitatief goed zijn en de riolering is van slechte kwaliteit, dan zal eerder worden gekozen voor rioolrenovatie. De straat blijft dan ongemoeid.

Wie wordt eigenaar van de aangebrachte voorzieningen?
Voor we een definitief antwoord op deze vraag kunnen geven moeten we de voor- en nadelen nog verder uitwerken en tegen elkaar af te wegen. Dat zouden we graag samen met bewoners doen en verankeren in het uitvoeringsplan. In eerste instantie kiezen we ervoor om het eigendom en het onderhoud bij de gemeente te leggen. Een van mogelijke voordelen daarvan is namelijk de compensatie van de btw ter waarde van 1,8 miljoen op de uitvoeringskosten.

Is in de nieuwe aanpak nog behoefte aan de hemelwaterverordening of kan die worden ingetrokken?
De Wet milieubeheer, artikel 10.32a geeft de gemeente de bevoegdheid met een verordening regels te stellen over het bergen van afvloeiend hemelwater op of in de bodem en over het instellen van een verbod op het lozen van afvloeiend hemelwater in de openbare vuilwaterriolering. In 2015 heeft de gemeenteraad het hemelwaterbeleid van de gemeente vastgesteld en ingestemd met maatregelen die nodig zijn om dat beleid te realiseren. De belangrijkste maatregel die daarmee is vastgesteld is dat perceeleigenaren niet langer hemelwater op het gemeentelijk riool mogen lozen om wateroverlast te voorkomen. Om die maatregel te realiseren heeft de raad vervolgens op 24 februari 2016  ‘de hemelwaterverordening’ vastgesteld. In de verordening is geregeld dat het college gebieden kan aanwijzen waarin het voor perceeleigenaren verboden is om hemelwater te lozen op het gemeentelijke riool. Pas als een gebied aangewezen is door het college, worden de perceeleigenaren in dat gebied verplicht om het lozen van hemelwater op het gemeentelijk riool te stoppen en hun hemelwater ‘af te koppelen’ van het riool. In de verordening is ook geregeld dat het college met een beleidsregel kan bepalen wanneer een ontheffing mogelijk is.
Ook in de nieuwe aanpak willen we dat perceeleigenaren het hemelwater niet langer lozen op het riool. De gemeente neemt echter de regie en wil ook de kosten voor haar rekening nemen. Samen met perceeleigenaren willen we plannen opstellen om zoveel mogelijk af te koppelen. Met deze werkwijze willen we het aantrekkelijker maken voor perceeleigenaren om mee te werken. Daarbij zal natuurlijk ook aandacht zijn voor meningsverschillen en de wijze waarop die opgelost worden. Het is echter denkbaar dat er ondanks die inspanning van gemeente en bewoners een kleine groep particulieren niet mee wil werken. De hemelwaterverordening en gebiedsaanwijzingen kunnen dan mogelijk toch ingezet worden om ook deze groep tot meewerken te bewegen.

Hoe zeker is de gemeente over de geraamde kosten voor het afkoppelen?
De gemeente heeft een onderzoek laten uitvoeren naar het afkoppelen van woningen in Laren. De conclusie van dat onderzoek is dat de kosten sterk per woning kunnen verschillen. Als alle kosten worden opgeteld en gedeeld worden door de vierkante meters afgekoppeld dakoppervlak ontstaat een gemiddelde prijs per m2 af te koppelen dak. Die gemiddelde prijs is gekozen als vertrekpunt voor de kosten raming. Of die kosten kloppen zal moeten blijken uit de praktijk. Door gebiedsgericht en stapsgewijs uit te voeren en die stappen goed te monitoren verwacht de gemeente steeds meer zekerheid over de kosten te krijgen.
De huidige raming is echter voldoende om te toetsen op de doelmatigheid van de voorgestelde maatregelen. Pas als de kosten vele malen hoger zijn dat de geraamde kosten zou een andere maatregel, namelijk een nieuw riool aanleggen, doelmatiger zijn.

Wat gebeurt er als de kosten hoger uitpakken?
Pas als de kosten vele malen hoger zijn dan de geraamde kosten zou een andere maatregel, namelijk een nieuw riool aanleggen, doelmatiger zijn. De kosten voor het afkoppelen worden verdeeld over alle bewoners.

Is een lening van 40 jaar met een rente van 1,04% realistisch
Ja, de afdeling financiën heeft dit onderzocht.

Is onderhoud en beheer onderdeel van de meerjarenbegroting?
Vooralsnog is geen beheer en onderhoud opgenomen in de meerjarenbegroting. In die begroting zouden we ook het effect van afkoppelen op de het bestaande beheer en onderhoud willen meenemen. We verwachten dat die kosten lager zullen worden en wellicht de aanvullende kosten compenseren. De komende periode zullen we de balans opmaken. Door gebiedsgericht en stapsgewijs te werken zullen ook de onderhoudskosten langzaam toenemen.

Doelmatigheid is meer dan redelijkheid, kan de gemeente toezeggen dat efficiency niet boven woongenot gesteld zal worden?
Alle bewoners moeten gebruik kunnen maken van het afvalwaterriool, ook als het hard regent, en dat mag niet ten koste gaan van woongenot. Niemand in Laren zou bang mogen zijn voor wateroverlast door een stevige regenbui. Voor veel bewoners is dat een vanzelfsprekendheid. Maar niet voor alle bewoners. Sommige durven niet op vakantie omdat ze geregeld worden geconfronteerd met wateroverlast door een stevige bui. En dan niet alleen bij een bui als in 2014. Bij een veel minder heftige bui wordt het wooncomfort van een deel van de bewoners van Laren bedreigd. Het is de bedoeling die groep kleiner te maken, niet groter. Natuurlijk moet een gemeente opletten hoe maatschappelijk geld besteed wordt en zal een zekere mate van efficiency verwacht worden. Maar alleen als het merendeel van de bewoners in Laren mee wil werken kan het plan slagen. Dat betekent dat het merendeel van de bewoners tevreden moet zijn over de uitvoering van de plannen.

Is het instellen van een appélcommissie/beroepscommissie een goed idee?
Dat is een prima idee. In het uitvoeringsplan zal een voorstel worden gedaan moeten worden over hoe conflicten tussen bewoners en gemeente het best kunnen worden opgelost. Graag brengen we dat idee dan in.

Is het niet verstandiger om de uitvoering stapsgewijs in te voeren en de opgedane ervaring te monitoren en te delen?
Een dergelijke aanpak wordt ook voorgesteld in het GRP 2018-2022. Voorgesteld wordt om een periode van 5 jaar stapsgewijs ervaring op te doen met afkoppelen en gebiedsgericht werken. Jaarlijks wordt de voortgang gemonitord en wordt op basis van ervaring bijgestuurd. Voordat die aanpak kan worden uitgevoerd is het echter noodzakelijk dat de gemeenteraad instemt met het voorstel dat de kosten voor het afkoppelen door de gemeente worden betaald.

Wat is de inbreng van bewoners?
De aanpak gaat uit van samenwerking. Aan de basis van samenwerking liggen afspraken over het resultaat. Pas als zowel de perceeleigenaren als de gemeente instemmen met een aanpak, zal de aanpak worden uitgevoerd. Als er tevredenheid is over de aanpak, maar de uitvoering is slecht, zal het gevolg alsnog ontevredenheid zijn. Zowel bij de bewoners als bij de gemeente. De uitvoerende partij zal daarop aangesproken worden. In het uitvoeringsplan zal aandacht zijn voor klachten en herstellen van schade. Vertrouwen in de gemeente is van cruciaal belang. Vooralsnog is er geen aanleiding om aan te nemen dat de gemeente dat vertrouwen niet waard is of zal beschamen.

Zijn er andere maatregelen onderzocht?
Ja er is onderzoek gedaan naar verschillende oplossingen. In het GRP 2018-2022 worden alleen de oplossingen gepresenteerd die uitvoerbaar zijn en aan het beleid voldoen.

Is er een relatie tussen de ouderdom van het riool de voorgestelde aanpak?
Nee. Er wordt nu wel een andere prestatie van het riool gevraagd dan toen het riool werd aangelegd. Na de oorlog en met name in de 60’er en 70’er jaren en erna is riool stevig uitgebreid bij de aanleg van nieuwe woonwijken. Er zijn natuurlijk grote verschillen in de bouwvoorwaarden van toen en nu. Nu wordt bij nieuwbouw vrijwel nooit meer een gemengd rioolsysteem aangelegd. Iedere nieuwbouwwoning moet afvalwater en (overtollig) hemelwater gescheiden aan leveren aan de perceelgrens en vaak moeten zelf maatregelen getroffen worden voor de verwerking van hemelwater.

Vergoed de gemeente alleen de afkoppeling of ook het bergen op eigen terrein?
De gemeente vergoed de kosten om af te koppelen en de kosten om water te bergen zodat overlast ter plekke of elders in de gemeente voorkomen wordt.

Vergoed de gemeente ook indirecte kosten zoals tuinen, terrassen en opritten?
Ja, de gemeente vergoed alle kosten die nodig zijn om af te koppelen. De gemeente vergoed de kosten voor het afkoppelen zelf en de kosten om water te bergen zodat overlast ter plekke of elders in de gemeente voorkomen wordt en de gemeente vergoedt de kosten voor het herstellen van eventuele schade. Overigens verwachten we dat de gemeente in veel gevallen de uitvoering zelf zal coördineren.

Hoe is het onderhoud van het bestaande rioolsysteem geregeld en is er veel achterstallig onderhoud?
De gemeente beheert op een zo doelmatig mogelijke wijze het rioolsysteem. Daarbij wordt het systeem geïnspecteerd en gereinigd en indien noodzakelijk gerepareerd of vervangen. Dat is een continue proces. De kosten voor investeringen ten behoeve van vervanging worden over een periode van 40 jaar uitgesmeerd en vertaald naar kapitaal lasten. De kapitaallasten worden betaald uit de opbrengsten van de rioolheffing. Overige kosten worden als exploitatielasten direct betaald uit de opbrengsten van rioolheffing. Bij inspecties wordt 10 jaar vooruit gekeken. Alleen de leeftijd van het riool is geen maatstaf voor de levensduur en dus vervanging (lees ook de antwoorden op de eerdere vragen in deze rubriek). Overall kan geconcludeerd worden dat het beheer en onderhoud van het riool in orde is. Alleen het riool voldoet niet aan de eisen die we er vandaag de dag aan stellen.

Kan verkeerd afkoppelen tot vochtschade leiden?
Ja, maar met de juiste kennis en door een goed plan uit voeren kan die schade voorkomen worden.

Wie bepaalt redelijkheid en doelmatigheid?
Gezamenlijk. Voor de uitvoering van een afkoppelplan is namelijk zowel de instemming van de gemeente als van de perceeleigenaar nodig.

Wie betaalt de schade bij foutief afkoppelen?
De gemeente is verantwoordelijk voor het werk dat in haar opdracht wordt uitgevoerd.

Wat denkt de gemeente over de Gooyergracht, verstopte duikers en de vele extra huishoudens die de gemeente op het riool wil aansluiten, zoals het Brinkhotel, de Rabolocatie en het Rosa spierhuis?
De gemeente heeft niet veel vertrouwen in de afvoercapaciteit van de Gooyergracht en zou liever voorkomen dat daar al gebruik van moet worden gemaakt om wateroverlast onder normale omstandigheden te voorkomen. Bij extreme buien zal maximaal gebruik gemaakt moeten kunnen worden van de afvoercapaciteit van de gracht. Probleem is echter dat de hydraulische capaciteit van het bestaande riool in Laren zo beperkt is, dat er in combinatie met de hoogteverschillen in Laren, geen optimaal gebruik van de Gooyergracht gemaakt kan worden.